Kanun (Yasa) nedir?

Mehmet Eren TEMİZ

Kanun ya da yasa deyince aklımıza neler geliyor? Bunun ne demek olduğunu yeterince iyi biliyor muyuz?

Kanun (yasa) normlar hiyerarşisinde (bkz. Normlar Hiyerarşisi) anayasadan sonra gelen ve toplumsal hayatı düzenleyen yazılı hukuk kurallarıdır. Kanunlar sayesinde yapılacak eylemler önceden bellidir. Kanunlar vatandaşlar için de belirlilik sağlar. İlgili makamlar da bu yol haritasına göre eylemlerin kanunlara uygun olup olmadığını denetleme imkanı bulur. Başka bir deyişle, devletin düzenli bir şekilde varlığına devam edebilmesi için kanunlar olmazsa olmazdır.

Kanunlar yazılıdır, geneldir ve süreklidir. Peki kanunların taşıdığı bu özellikler ne anlama geliyor?

• Kanunlar Resmi Gazete’de yayımlanır yani yazılıdır. Kanunların Resmi Gazete yoluyla yayınlanması vatandaşların yapılan düzenlemelerden haberdar olmalarını sağlar.
• Kanunların genel nitelikte olması bunların sadece belli başlı kişileri değil herkesi ilgilendiren kapsayıcı kurallar olmasını ifade eder. Örneğin zorunlu emekliliğe dair bir kanun sadece bir kişi için değil bütün kamu görevlileri için uygulanır.
• Süreklilik ise belirli bir zaman için değil kanunun usûlüne uygun bir şekilde kaldırılana ya da yürürlükte kalması için belli bir süre verilmişse o süre bitene kadar geçerli olmayı anlatmaktadır. Örneğin Resmi Gazete’de ilgili kanun için yürürlükte olacağı süre açısından beş yıl öngörülmüşse söz konusu kanun bu süre içerisinde uygulanır. Bu süre bittikten sonra da yürürlükten kalkar yani artık uygulanamaz hale gelir.

Kanunlar nasıl yapılır?

Her ülkenin kanun yapma yetkisine sahip organları anayasalarında belirtilir. Ülkemizdeki yasama organı Türkiye Büyük Millet Meclisi’dir. Kanunların nasıl yapılması gerektiği Anayasamızın 88 ve 89’uncu maddelerinde açıklanmıştır. Bu maddelere göre kanun teklifi vermeye milletvekilleri yetkilidir. Yani kanunların yapılması için öncelikle bir ya da daha fazla milletvekili bunu bir teklif (öneri) şeklinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde sunmalıdır.

Meclis tarafından kabul edilen kanun teklifleri Resmi Gazete’de yayımlanır ve bu aşamadan sonra kanun haline gelir. Kanunların Resmî Gazete’de yayımlanması internet vasıtasıyla artık dijital bir ortamda gerçekleşmektedir. Yani aslında, resmigazete.gov.tr sitesinden bizler vatandaşlar olarak kanun değişikliklerini takip edebiliriz!

Kanunlar nasıl denetlenir?

Anayasamızda yazan şekilde kabul edilip yayımlanan kanunlar yine kendisinin uymakla zorunlu olduğu üst norm olan Anayasaya aykırı olmamalıdır (bkz. Normlar Hiyerarşisi). Eğer kanunlar Anayasaya aykırı ise belirli makamların başvurması halinde Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenir. Bu denetleme sonucunda kanunlar iddia edildiği gibi Anayasa’ya aykırıysa Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilirler. Bu şekilde Anayasaya aykırı kanunların denetlenmesi ve aykırılık durumunda iptal edilmesi sağlanmış olur.

Kanun yapma sürecinin her bir adımı son derece önemlidir. Çünkü kanunlar ülkelerin nasıl yönetileceği, vatandaşların temel hak ve hürriyetleri (bkz. Anayasa Nedir?), kurumların nasıl denetleneceği, nelerin suç olduğu gibi konuları düzenler. Vatandaşlar yazılı hale dönüştürülmüş bu hukuki kuralları temel düzeyde bilmeli, anlamalı ve gerektiği yerde yine bu kuralların çizdiği yolla haklarını savunmaktan çekinmemelidir!

KAYNAKÇA

Kemal Gözler, Hukuka Giriş, 16. Baskı, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa, 2019.

Haluk Hadi Sümer, Hukuka Giriş, 3.Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2019.