Normlar Hiyerarşisi
Eylül KABAKCI
Günümüzde hukuk kurallarının (normlarının) geçerliliğini ve bu kurallar arasındaki ilişkiyi oluşturan temel teori, “normlar hiyerarşisi” teorisi olarak adlandırmaktadır. Normlar hiyerarşisi teorisine ilk defa Avusturyalı hukukçu Hans Kelsen (1881–1973) yer vermiştir. Şimdilik sadece Hans Kelsen’in “hukuki pozitivizm” akımının en önemli isimlerinden biri olduğunu söylemekle yetinelim; kendisine ve hukuki pozitivizm akımına ileride “Hukuk Teorileri” serimizde yer vereceğiz.
Özü itibariyle normlar hiyerarşisi teorisi, hukuk düzeninin tutarlı bir bütün olduğu varsayımına dayanır. Hukuk düzeninin kendi içinde tutarlı bir bütün olabilmesi adına da kuralların belli bir düzende sıralanması gerekir. Söz konusu belirli düzen ise yapısı itibariyle hiyerarşik olmalıdır ki, hukuk düzeni içindeki kurallar birbirine uygun olsun, böylece hukuk düzeni tutarlı bir bütün oluştursun. Kelsen’e göre bir hukuk düzeni içinde bulunan bütün normların geçerliliğinin temeli, kendisinin üstünde bulunan başka bir normdur. Bir başka deyişle, her normun geçerliliği hiyerarşik olarak kendisinden bir üstte bulunan norma dayanır.
Şimdi sizleri bu üst-altlık ilişkinin en somut tasviri olan meşhur Normlar Hiyerarşisi Piramidi ile tanıştıralım:
Bu görsel üzerinden normlar hiyerarşisinin anlamını açıklayacak olursak: cumhurbaşkanlığı kararnameleri geçerliliklerini kanunlardan, kanunlar da geçerliliklerini anayasadan alır. Yani, bir yönetmelik bir kanuna ve anayasaya aykırı olamayacağı gibi, kanun da anayasaya aykırı olamaz. Başka bir deyişle, normlar hiyerarşisinin alt basamağında yer alan bir norm üst basamakta yer alan norma/normlara aykırı olamaz.
Peki bu neden bizi ilgilendiriyor ve normlar hiyerarşisi teorisinin gündelik hayatımıza yansımaları nelerdir?
Özetle normlar hiyerarşisinin her yerde olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Haber bültenlerinde zaman zaman “Ana muhalefet Partisi, … sayılı kanunun iptali istemiyle Anayasa Mahkemesine başvurdu” gibi haberler görüyoruz. Anayasa Mahkemesinin görevlerinden biri kanunların anayasaya uygunluğunu denetlemektir ve bu yetkinin kaynağı da normlar hiyerarşisidir. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, normlar hiyerarşisi gereğince, kanunlar anayasaya aykırı olamaz. Bu noktada da Anayasa Mahkemesi devreye girer ve anayasaya aykırı olan kanunları gerçekten de iptal eder.
Normlar hiyerarşisi piramidinin her seviyesinde yer alan hukuk normlarının ne olduğuna, içeriklerinde nelerin düzenlendiğine ve diğer normlardan farklılık gösterdikleri özelliklerine ileride yer vereceğiz. Şimdilik, ileride göz atacağımız hemen hemen her konuda bahsi geçecek olan normlar hiyerarşisinin ne olduğunu kısaca açıklamış olduk.
Kaynaklar:
Kemal Gözler, Hukuka Giriş, 14. Baskı, Ekin Kitabevi Yayınları, 2017.
Oktay Uygun, Hukuk Teorileri, 3. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, 2021.
