Ceza Nedir?

Mehmet Eren Temiz

Bir önceki yazımızda suçun tanımını, nelerin suç olduğunu ve başka birçok detay üzerinde durmuştuk (bkz. Suç Nedir). Bu yazının konusunu, kişilerin ceza kanununda yasaklanan davranışı yapması sonucunda karşılaşacağı yaptırım yani ceza oluşturacak.

Cezalar, yasaklanan davranışın ihlal edilmesi durumunda devletin zorlama gücüyle kişilere uyguladığı eylemlerdir. Tarihsel olarak cezalandırma intikam, caydırma ya da ıslah gibi farklı amaçlarla uygulanan bir kavram olmuştur. Örneğin Hammurabi Kanunları olarak bilinen Babil hukuk kurallarında “dişe diş, göze göz” ilkesi suç işleyene karşı aynı davranışın yapılabilmesini öngörmüştür. Toplumların gelişmişlik düzeyi arttıkça ve insan hakları geliştikçe suç işleyenlerin de korunması gerektiği düşünülmeye başlanmış ve bunun sonucunda kanunlarda açık ve belirli bir şekilde düzenlenmiş olan cezalar uygulanmaya başlanmıştır. Hatta suç için verilecek cezanın nasıl belirleneceği, suç işleyenin durumuna göre indirim sebepleri ve verilecek cezanın miktarı bile kanunlarda detaylı bir şekilde yazılmıştır. Böylece suçluların keyfi ve adil olmayan cezalandırmalardan korunması amaçlanmıştır.

Peki, ülkemizde hangi cezalar uygulanmaktadır?

Ülkemizde cezalar hapis ve adli para cezaları olarak ikiye ayrılmaktadır. Hapis cezaları ise ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, müebbet hapis cezası ve süreli hapis cezası olarak üçe ayrılmaktadır. Bu üçlü ayrım suçun niteliğine göre değişmektedir. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası bir suç karşılığında alınabilecek en ağır cezadır. Süresi çoğunlukla ömür boyudur. Örneğin nitelikli kasten öldürme suçuna verilecek ceza ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasıdır. Süreli hapis cezası ise daha hafif suçlara karşı verilen bir cezadır. Bunun süresi de bir aydan az, yirmi yıldan fazla olamaz. Örneğin kasten yaralamanın temel hali için verilecek ceza kısa süreli hapis cezasıdır.

Ölüm cezası hala var mı?

Dünyada hala ölüm cezasının uygulandığı ülkeler bulunmaktadır. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri, Japonya, Güney Kore ve birkaç farklı ülkede ölüm cezası halen yürürlüktedir. Bazı ülkelerde yalnızca özel durumlarda uygulanmakta olan ölüm cezası bazı ülkelerde ise kanunlarında olmasına rağmen uygulanmamaktadır. Bununla birlikte uluslararası sözleşmeler etkisini artırdıkça ölüm cezaları uygulanmaktan kaçınılmaktadır.

Ülkemizde ise çok önceden ölüm cezası uygulanmaktaydı. Fakat Avrupa Birliği’ne üye olma yolunda ilerleyen ve fiili olarak da uzun yıllardır bu cezayı uygulamayan Türkiye ölüm cezasını 2004 tarihinde ilgili kanunlardan çıkarmış ve bu cezanın artık uygulanamaz olduğuna karar vermiştir.

Bütün suçlulara aynı ceza mı uygulanır?

Öncelikle kanunlarda hangi suç için hangi ceza türü düzenlenmişse o ceza verilir. Yine kanunda bu cezanın alt sınırı, üst sınırı, hangi halde artacağı ya da hangi halde indirileceği detaylı bir şekilde yazılmıştır. Örneğin birini tehdit eden kişinin bunu silahla yapması ya da birden fazla kişiyle birlikte yapması durumunda cezasının artacağı öngörülmüştür. Ya da çocuğa, kadına, anne veya babaya karşı işlenen suçlarda suçu işleyene daha fazla ceza verileceği düzenlenmiştir.

Cezaların indirim sebepleri de bulunmaktadır. İyi hal indirimi de denilen bu sebepler suç işleyenin; geçmişi, sosyal ilişkileri, işlenen suçtan sonraki ve yargılama sürecindeki pişmanlığını gösteren davranışları, verilecek cezanın suç işleyenin geleceği üzerindeki olası etkileri olarak sıralanmaktadır. Hakim bu durumlara bakarak söz konusu cezanın miktarını azaltabilir.

KAYNAKÇA

Timur Demirbaş, Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara, Seçkin, 16. Baskı, 2021.